Joseph Campbell (1904 – 1987) heeft zich in 1929, tijdens de crisisjaren teruggetrokken in een hut in Woodstock, vlakbij New York. Hij las de vele mythen en sagen van over de hele wereld en onderscheidde aan de hand van archetypische figuren en beelden uit welke fasen de reis van de held bestaat (in o.a. zijn boek ‘De held met de duizend gezichten’). Dat was zo verhelderend voor de makers van de Disneyfilms, dat zij, en andere filmmakers die fasering gebruiken om goede, boeiende scripts te maken.
het leven als cyclus
Het help ons om het leven als een cyclus te zien in plaats van dat het steeds meer, beter, hoger moet. Een cyclus van iets aangaan, ergens doorheen gaan, een goed of slecht resultaat halen en met die ervaring weer iets nieuws aangaan. Steeds meenemend wat in de vorige reis is gebeurd. Het archetypische beeld van “de held” roept ons op om het beste in onszelf naar boven te halen, door de modder, de angst, het falen, de onzekerheid en de vreugde, de vervulling heen.
Tijn Touber
Tijn Touber heeft in zijn boek Verlicht Leven de reis van de held in 8 stappen beschreven. Voor elke stap gebruikt hij een citaat van Joseph Campbell.
Hier volgen ze.
1 Oproep tot het avontuur
Wanneer je de moed hebt om gehoor te geven aan je roeping, dan opent het hele leven zich. Wanneer je je ‘bliss’ volgt – dat wat je diep raakt en waarvan je het gevoel hebt dat het je leven ‘is’ – dan gaan er deuren open.
Wanneer je geen gehoor geeft aan de oproep, omdat je in je veilige en vertrouwde omgeving wilt blijven, dan droogt het leven op. vaak kom je jezelf dan op middelbare leeftijd weer tegen, wanneer de top van de ladder is bereikt en je ziet dat de ladder tegen de verkeerde muur staat.
Soms komt de oproep tot het avontuur vrijwillig en van binnenuit. Herman Hesses personage Siddharta is moe van zijn leven en besluit om uit te breken en op weg te gaan naar spirituele verlichting. De meeste boeddhistische mythes beschrijven dat ook Boeddha verveeld was met zijn Koninklijk bestaan en er daarom op uit trok. In andere gevallen zijn het omstandigheden van buitenaf die de held in het avontuur storten. In Homerus’ Odysseus zijn het de stormen van de woedende god Poseidon die hem naar verre oorden blazen.
Joseph Campbell
2 Oude macht overwinnen
Dit is het moment waarop de held het veld van het grote avontuur betreedt en de beperkingen van zijn oude wereld achter laat. Hij gaat op weg naar de eerste drempel. Voorbij deze drempel ligt het onbekende en heerst de duisternis. Op de drempel staan de wachters die moeten worden overwonnen. Deze zijn uitermate machtig. Hen uitdagen is riskant, maar wanneer je moed en competentie bezit, kan je ze passeren.
Joseph Campbell
3 Bondgenoten en mentoren
Wanneer de held zich eenmaal heeft verbonden aan zijn queeste, dan verschijnen er als vanzelf gidsen en magische helpers op zijn pad.
Vaak ontvangt hij van bovennatuurlijke mentoren een talisman, een inzicht of een wapen dat hem bijstaat op zijn avontuur. Maar mentoren kunnen slechts gedurende een deel van de reis met de held meelopen. Uiteindelijk zal hij het onbekende zelf onder ogen moeten komen.
Joseph Campbell
4 Afdaling in de onderwereld
De held wordt opgeslokt door het onbekende en verdwijnt in de buik van de walvis. Hij moet ‘sterven’ om een metamorfose te ondergaan.
In plaats van naar buiten te treden, keert hij nu naar binnen om opnieuw geboren te worden. Deze drempel overgaan is een soort van zelfvernietiging.
Dit is het gebied van de grote beproevingen en een favoriete passage in mythische avonturen. Het is het begin van een lange en gevaarlijke weg van initiaties, beproevingen en glimpen van verlichting. De weg van beproevingen is een serie testen, taken en initiaties die de held moet ondergaan voor zijn transformatie. Vaak faalt hij voor een of meer van deze testen, die zich regelmatig in drievoud aandienen. Draken moeten worden verslagen en hindernissen overwonnen.
Joseph Campbell
5 Ontdekking van de graal
Wanneer iemand sterft voor zijn kleine ik en vanuit de spirit gaat leven, dan gaat hij voorbij de tegenstelling naar een staat van goddelijke kennis, liefde, compassie en bovenzinnelijk geluk. Alle voorgaande stappen in het avontuur zijn erop gericht de held te zuiveren en voor te bereiden op deze stap omdat de schat in mythes vrijwel altijd iets transcendents is. Het is in de diepe duisternis dat we de schat ontdekken.
Joseph Campbell
6 Dolksteek en verraad
Over het algemeen weigeren we aan onszelf en onze vrienden toe te geven dat er een stuwende, zelfbeschermende, zinnelijke, seksuele koorts is die ons voortdrijft. Liever parfumeren, witwassen en herinterpreteren we de werkelijkheid en doen we alsof alle vliegen in de soep de schuld van een ander zijn. Het gaat hierbij steeds over het spanningsveld tussen ons bewustzijn, dat het leven ziet zoals het zou ‘moeten’ zijn, en het leven zelf, dat hiermee zelden in overeenstemming is.
Wanneer het tot ons doordringt dat alles wat we doen is doortrokken van de rottende geur van vleselijkheid, dan is er vaak een moment van walging. Het leven en de vrouw in het bijzonder als symbool van het leven worden dan ondraaglijk voor de zuivere, o zo zuivere ziel.
Joseph Campbell
7 Terugkeer naar het licht
Zoals de held aan het begin van het avontuur gidsen en helpers nodig had om op weg te gaan, zo heeft hij in deze fase vaak helpers en redders nodig om hem terug te brengen naar het gewone leven – vooral als hij gewond is geraakt. In sommige gevallen moet de wereld de held komen halen.
Op de drempel naar het gewone leven wordt hij nogmaals tot het uiterste uitgedaagd. Het is weer een moment van dood en wederopstanding, waarin hij wordt gezuiverd door een laatste offer te brengen. Hij verhuist nu naar een hoger en completer niveau. De polariteiten die aan het begin van het avontuur met elkaar in conflict waren, worden nu opgelost.
Joseph Campbell
8 Meester van twee werelden
Als je deze wereld werkelijk wilt helpen, dan zul je moeten leren hoe je erin kunt leven. De kunst van de terugkeer naar de wereld is om de wijsheid die je tijdens je queeste hebt opgedaan te behouden en te integreren. En dan – misschien – een manier zien te vinden om die door te geven aan je medemens. Meestal is dit extreem moeilijk. De terugkerende held moet de impact van de wereld zien te overleven.
Het eerste probleem voor de held is dat hij de gewone wereld met haar vluchtige vreugdes en verdriet, banaliteiten en harde obsceniteiten weer moet zien te accepteren als reëel. Waarom zou hij zo’n wereld opnieuw binnengaan? Waarom zou hij zijn best doen om zijn ervaring van transcendente bliss te delen en aantrekkelijk te maken voor mensen die niet geïnteresseerd lijken en worden verteerd door hun mondaine verlangens? Zoals dromen in de nacht monumentaal zijn, maar in het ochtendlicht hun glans verliezen, zo kunnen dichters en profeten het gevoel hebben de rol van de zot te spelen voor een tribunaal van nuchtere ogen.
De gemakkelijkste uitweg is om de hele gemeenschap te over te leveren aan de duivel, in ijltempo terug te keren naar de hemelse dimensie en de deur achter je in het slot te gooien. De uitnodiging en verantwoordelijkheid om terug te keren naar de wereld is in het verleden veelvuldig geweigerd. Zelfs Boeddha twijfelde of de boodschap van realisatie überhaupt kon worden gecommuniceerd.
Voor de held betekent deze stap het vinden van de balans tussen het spirituele en het materiele. Zo’n mens voelt zich comfortabel en competent in zowel de innerlijke als de uiterlijke wereld. De vrijheid hebben om heen en weer te reizen tussen deze scheidslijn, waarbij beide principes overeind blijven, is het talent van de meester. De kosmische danser, zoals Nietzsche hem noemt, rust niet lang op een plek, maar huppelt blijmoedig en lichtvoetig van de ene naar de andere positie. Hoewel het slechts mogelijk is om vanuit een standpunt tegelijk te spreken, maakt dat alle andere gezichtspunten niet minder valide.
Joseph Campbell
Marc Verheij
Met dank aan Tijn Touber – Verlicht Leven
