In mijn eerste blog over Geld vertelde ik over Wat is mijn relatie met Geld? Ik verbreed nu mijn blik en richt mijn aandacht op: Wat doet Geld in een systeem, zoals een organisatie of een bedrijf? Ik ben benieuwd wat ik door het schrijven ga zien :-).
Liza Minelli en Joel Grey in Cabaret
Eerste associaties
Als eerste komt het liedje Money makes the world go round op. Zelfs zonder naar de tekst te luisteren vertellen de verlekkerde gezichten van Liza Minelli en Joel Grey over de verleidingen van Geld.
’t Maakt dat ik makkelijk verder associeer en herinneringen laat opkomen … Dagobert Duck in de Donald Duck die zwemt in het Geld. De expositie Generation Wealth in het fotomuseum in 2019 waar de foto’s van Lauren Greenfield getoond werden: zij portretteert zowel de rich and famous als de mensen die er alles aan doen om rijkdom uit te stralen.
Bert Hellinger die bij de opening van de driedaagse workshop in 2016 benoemt dat de mens de slaaf van Geld is geworden. Marc Verheij schrijft er in zijn blog het volgende over: Hij – Hellinger – begint de dag met een verhaal over goud. We zijn allemaal slaven van het goud. Waar dient dat voor? Wat nemen we ervan mee als we dood gaan? Niets!
Ik herinner me hoe mijn vader met een tas thuis kwam toen zijn moeder, mijn oma, net was overleden. Een boodschappentas met wat spulletjes en goedkope sieraden, dat was haar tastbare bezit na 97 jaar leven. Ontluisterend of had zij al door wat Hellinger ons duidelijk wilde maken?
Dwaal ik af van het thema Geld in organisaties?
Ben ik aan het afdwalen, wat maakt dat mijn onbewuste deze beelden oproept als ik over Geld in systemen wil vertellen? Wacht even, ik zie geloof ik het verband tussen onze band met geld en wat Geld doet in de systemen die we hebben opgericht …
Recent bezocht ik de tentoonstelling Het waterwerk van ons Geld van Carlijn Kingma. Zij maakt pentekeningen, deze keer van hoe Geld zijn weg baant in onze samenleving en in onze organisaties. Ze gebruikt de metafoor van water om te duiden hoe het Geld door onze systemen stroomt. Hoe via het maken van producten en leveren van diensten er Geld verdiend wordt. Hoe dit Geld eerder en volumineuzer hoger in de hiërarchische pyramide terecht komt dan bij degenen die het product maken of de diensten leveren. Hoe mensen, ook onderaan de pyramide, hun verdiende geld weer uitgeven aan producten die gemaakt zijn.
‘Het weefsel der mensheid’ van Carlijn Kingma
Ik lees wat zij schrijft bij haar eerdere tekening ‘Het weefsel der mensheid‘: “Wanneer wij vergeten dat deze instituties samenwerkingsverbanden zijn tussen mensen, kunnen hiërarchische machtsstructuren het overnemen en gaat het vaak verkeerd …. De onderliggende doelstellingen raken uit beeld en de machine slaat op hol”.
Ineens klikt het bij mij. Ooit hebben we organisaties opgericht om iets te kunnen maken en doen wat we niet in ons eentje kunnen, waarbij we meerdere mensen nodig hebben die samenwerken. Bijkomend voordeel is dat daarmee mensen bezig kunnen zijn met waar ze goed in zijn en waar hun hart ligt. Iemand met passie voor bakken wordt bakker, iemand met passie voor zorgen werkt in een kinderdagverblijf of een zorgorganisatie.
Dus …
Organisaties en bedrijven zijn oorspronkelijk opgericht om:
- iets te kunnen maken en doen wat je niet alleen kunt. Waar je elkaar voor nodig hebt en zo kunt bijdragen aan het grotere geheel.
- het werk zo te kunnen verdelen dat ieder kan doen waar die goed in is en wat vreugde geeft om hiermee bezig te zijn.
Huldebetoon van het personeel aan ‘mijnheer Anton’ op diens 60e verjaardag, 1934
Nogmaals: welke rol speelt geld hierin?
Ik herinner me het boekje over het ontstaan van Philips, ‘Anton Philips, de mens, de ondernemer’ van P.J. Bouman, waarin beschreven wordt hoe vader Frederik Philips en een van de zonen Gerard Philips er niet in slaagden het bedrijf levensvatbaar te krijgen. Zoon Anton Philips werd vanuit de City in Engeland opgetrommeld om hen te helpen. Hij ging met de trein op weg om gloeilampen in onder andere Rusland, Duitsland, Frankrijk, Spanje, Italië onder de aandacht te brengen. Met succes. De familie Philips verdiende heel veel geld, een overvloed aan geld, ten behoeve van hun eigen gezinnen. Ten behoeve van de groei van de onderneming. Ook ten behoeve van de medewerkers: huisvesting en opleiding voor kinderen van medewerkers. De getoonde foto uit het boek van Bouman illustreert iets van de sfeer in die tijd: erkenning van het ondernemerschap en wat dat mogelijk maakte, in één grote familie.
Ik denk aan Steve Jobs en Steve Wozniac, gestart in een garage omdat het uitvinden zo leuk was. Wozniac die het liefst zijn tijd besteedde aan de techniek, Steve Jobs die juist een neus voor de markt had. Kijkend naar de cijfers van Apple lees ik dat Apple de afgelopen 13 aaneengesloten jaren een gemiddelde omzet had van 224,8 miljard US dollars, met een netto resultaat van gemiddeld 23%.
In beide situaties begon het ondernemen met het plezier van iets uitvinden, iets maken wat een nut heeft voor anderen. Dat was niet genoeg, de uitvinding moest onder de aandacht gebracht worden. Steve Jobs en Anton Philips voegden de verbinding met ‘de markt’ toe. Beide uitvindingen die door passie waren ontstaan, komen in andere handen terecht. Noodzakelijk, anders was er geen geld om tot een volwaardig product te komen en waren ze niet beschikbaar gekomen voor een groter publiek.
Heel veel geld!
Met de beschikbaarheid van de diensten en producten voor het grote publiek wordt geld verdiend, heel veel geld. Daar komt mijn verbazing, er werd/wordt door zowel Philips als Apple en andere bedrijven bakken met geld verdiend. Waarom kan dat geld niet naar medewerkers, waarom kan dat geld niet benut worden om de producten goedkoper te laten zijn? Waarom moet zoveel overvloed van geld naar de ondernemers en naar de investeerders? Een deel snap ik, ten behoeve van investeringen die nodig zijn om verder te ontwikkelen. Ook om de risico’s en toewijding te erkennen die het uitvinden en ondernemerschap vraagt. Maar zoveel? En dan ook nog naar mensen die zelf niets toevoegen aan het product of dienst zelf?
Naast het oorspronkelijk – maatschappelijke – doel komt er een steeds belangrijker nevendoel: Geld. Dit nevendoel lijkt nu het hoofddoel geworden te zijn in onze maatschappij en dus ook in organisaties en bedrijven.
Kom ik terug op mijn vraag Wat doet Geld in organisaties?
Als ik zo mijn eigen – intuïtief opkomende – verhaallijn hierboven volg, komt de volgende – verder te onderzoeken – conclusie op:
Geld verdringt het oorspronkelijke doel in organisaties en bedrijven.
De oorspronkelijke bedoelingen van systemen zijn niet meer zichtbaar, voelbaar en geven onvoldoende richting aan de koers en inrichting van de systemen. Geld is daarvoor in de plaats gekomen, in de plaats gekomen van de oorspronkelijke bedoelde reden waarom de organisatie is opgericht.
Zelf zag ik deze tendens in de periode dat ik begin van deze eeuw, als directeur in de Kinderopvang werkte: kinderopvangorganisaties waren opgericht om kinderen een goede plek te bieden waardoor ouders konden werken. Ineens waren er allerlei investeerders die deze organisaties als geldkoe zagen. Er moest gefuseerd worden, de organisaties werden steeds groter en groter. De afstand tot het oorspronkelijke doel werd daarmee ook groter en groter.
Foto: © Disney 2016 en Donald Duck Weekblad
Is het de schuld van geldbeluste mensen aan de top?
Zijn er schuldigen aan te wijzen? Nee, dat zou mijns inziens te simpel zijn en dat zou voorbij gaan aan wat ik schets aan het begin van dit blog. We zijn allemaal verslaafd aan Geld. De een meer dan de ander. De een weet slimmer gebruik te maken van de huidige wegen en systemen. De een zit aan de gunstige kant van het Geld en de ander aan de verkeerde kant van het Geld. Ik durf te stellen dat we allemaal Geld in belangrijke mate laten meewegen met de keuzes die we maken. Of dat als we voor belangrijke levenskeuzes staan, we minstens opmerken hoe we los moeten komen van de factor Geld. We kunnen Geld niet meer wegdenken in ons dagelijks denken, voelen en handelen.
Veel mensen willen het anders!
Op allerlei plekken kom ik mensen tegen die het anders willen: bestuurders, managers, ondernemers, medewerkers. Op vele fronten wordt moeite gedaan de oorspronkelijke bedoeling van de organisatie weer leidend te laten zijn. Dat levert zowel veel energie en stappen in de goede richting op als frustratie en moedeloosheid.
De grote vraag is: wat houdt ons weg van een doorbraak? Is het ons aller verslaving aan Geld? Houdt Geld ons als mensen in de systemen op de vertrouwde plek? Omdat het Geld in ons voordeel werkt, omdat we aan de goede kant zitten? Omdat we, ook al zitten we aan de ongunstige kant, liever in het vertrouwde bivakkeren dan het risico van het onbekende opzoeken?
Wat laat de Systemische Bril zien?
Ik ben heel nieuwsgierig wat de Systemische Bril kan laten zien. Mij helpt de Systemische Bril om mijn verhalen, overtuigingen en meningen los te laten, en vanuit een opstelling op te laten komen wat de onderliggende dynamiek en de patronen zijn van een vraagstuk. In dit geval ‘Welke rol speelt geld in de beweging naar een menswaardig, duurzaam en natuurlijk samenwerken en samenleven?’
Met deze vraag als vertrekpunt organiseren Bruno van den Elshout en ik op 20 en 21 april 2023 een 2 daagse Systemisch kijken naar Geld. Welkom om mee te onderzoeken.
De foto is van Vroege Vogels, gemaakt door Henk16: Goudzoekers, Pierenstekers op de slikken.
